پنجشنبه: 9 فروردين 1403

شما اینجا هستید

دکتر توکلی:

    دکتر توکلي:اقتصاد متکي بر نفت؛ نقطه آسيب پذير اقتصاد ايران

    اگرچه جهاد اقتصادي همچون جهاد فرهنگي و علمي پاياني ندارد اما سالي که به اين نام مزين شده به پايان رسيده از همين رو براي بررسي آثار و دست آوردهاي اين سال و اينکه تا حد مطالبات مقام معظم رهبري حضرت امام خامنه اي در امر جهاد اقتصادي در سال جاري مورد توجه و پيگيري قرار گرفته است...

    اگرچه جهاد اقتصادي همچون جهاد فرهنگي و علمي پاياني ندارد اما سالي که به اين نام مزين شده به پايان رسيده از همين رو براي بررسي آثار و دست آوردهاي اين سال و اينکه تا حد مطالبات مقام معظم رهبري حضرت امام خامنه اي در امر جهاد اقتصادي در سال جاري مورد توجه و پيگيري قرار گرفته است، به سراغ دکتر محمد جواد توکلي،‌ اقتصادان فرهيخته و جوان و عضو هيئت علمي مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) رفتيم تا درباره جهاد اقتصادي و مسائل پيرامون آن به گفتگو بپردازيم.
    دکتر توکلي در گفت‌وگويي ابعاد جهاد اقتصادي و جايگاه آن را در اوضاع امروز ايران بررسي نمود.
    عضو هيئت علمي مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) با اشاره به تحولات اخير در اقتصاد جهان و تحريم هاي جديد عليه ايران، اظهار داشت: وقتي که در ابتداي سال 1390 مقام معظم رهبري بحث جهاد اقتصادي را مطرح فرمودند و اين سال را به ‌عنوان سال جهاد اقتصادي نام‌گذاري کردند، بسياري از افراد به جايگاه، ضرورت و عمق مسأله واقف نبودند، ولي با توجه به تحولات گسترده در اقتصاد دنيا و بخصوص بحث تحريم‌هايي که کشور با آن مواجه شد، به‌گونه‌اي آن تيزبيني مقام معظم رهبري و آينده‌نگري ايشان براي متفکران و آحاد جامعه مشخص شد.
    اقتصاد متکي بر نفت؛ نقطه آسيب پذير اقتصاد ايران
    دکتر توکلي افزود: اما اين نکته که چه مقدار از اهداف بحث جهاد اقتصادي محقق شد، نياز به مفهوم‌شناسي دارد که مقام معظم رهبري از مبحث جهاد اقتصادي چه‌چيزي را مد نظر داشتند؟ و چه آسيب‌هايي را در اقتصاد ايران مي‌ديدند؟

    وي ادامه داد: اگر بخواهيم يک آسيب‌شناسي از وضعيت اقتصادي ايران انجام دهيم، مي‌بينيم که در مواردي اقتصاد ايران موفقيت‌ها و ظرفيت‌هاي خوبي دارد و در مواردي نيز نقاط آسيب‌پذير دارد.
    عضو شوراي علمي گروه اقتصاد مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره)، اقتصاد متکي بر نفت را نقطه آسيب پذير اقتصاد ايران برشمرد و گفت: يکي از نقاط ضعفي که از قديم اقتصاد ايران با آن مواجه بوده بحث وابستگي به نفت مي باشد، وقتي که اقتصادي متکي بر نفت باشد،‌ تحريم نفت مي‌تواند اين جنبه اقتصاد ايران را دچار چالش کند، منتها از طرف ديگر اقتصاد ايران ظرفيت‌هاي مثبت مانند نيروي جوان فعال، پشتوانه مذهبي و ديني قوي در مردم، اعتقادات مستحکم، فرهنگ عاشورايي و اصيل اسلامي و ايراني را دارد که بر هر مشکلي فائق آمده و آن را برطرف مي کند.
    دکتر توکلي جايگاه جهاد اقتصادي را مدنظر قرار داد و گفت: با توجه به سري نام‌گذاري‌هايي که مقام معظم رهبري در سال‌هاي قبلي داشتند مثلا سالي را به‌ عنوان سال "همت مضاعف و کار مضاعف" در بحث توليد نام گذاري کردند، يا سال "اصلاح الگوي مصرف" داشتيم و حضرت آقا دهه را هم دهه "عدالت و پيشرفت" نام‌گذاري کردند و بخصوص ايشان روي بحث الگوي اسلامي ايراني پيشرفت، تأکيد کردند، اگر ما اين چند جهت‌گيري حکيمانه مقام معظم رهبري را کنار هم بگذاريم، جهاد اقتصادي در اين محيط خيلي مفهوم دارد.
    ميزان موفقيت در جهاد اقتصادي
    دکتر توکلي در پاسخ سؤالي که ما چقدر در تحقق منويات مقام معظم رهبري موفق بوديم؟، يادآور شد: ما در برخي زمينه‌ها موفق بوديم، در زمينه‌هايي نيز موفق نبوديم، يکي از جنبه‌هايي که شايد خيلي موفق نبوديم اين بود که نتوانستيم مقصود واقعي مقام معظم رهبري را تبيين کنيم. در اين زمينه رسانه نتوانست حضور پررنگي داشته باشد. اين مشکل تا حدودي ناشي از اين بود که اين بحث نياز به کار تئوريک و علمي داشت. متأسفانه مراکز علمي و دانشگاهي هم خيلي وارد اين فضا نشدند و در مواردي ورودهاي کليشه‌اي محض شد ولي توجه چنداني به مباني اقتصاد اسلامي و مباحث عميق اقتصاد اسلامي نشد.
    عضو هيئت علمي مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) ادامه داد: در مرحله عمل به نظر من، ما موفقيت‌هايي داشتيم. دولت محترم در بحث هدف‌مندي يارانه‌ها ورود خوبي داشت، شايد بتوان گفت که طرح هدفمندي يارانه‌ها يکي از جلوه‌هاي مديريتي جهاد اقتصادي است. علي‌رغم پيش‌بيني‌هايي که راجع به نرخ تورم‌هاي بالاي ناشي از اين طرح شده بود، اين کار اصلاحي با همکاري مردم خيلي خوب جلو رفت. مردم هم نشان دادند وقتي ببينند که طرحي به نفع اقتصاد کشور است و مي‌تواند موجب پيشرفت ايران شود، همکاري مي‌کنند.
    واژه جهاد در گفتمان قرآني و روايي يک نوع فرهنگ‌سازي خاص است
    استاد گروه اقتصاد مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) با بيان اينکه مقام معظم رهبري بحث جهاد اقتصادي را به‌گونه‌اي از يک‌ نوع برداشت و گفتمان قرآني الهام گرفتند، خاطرنشان کرد: با توجه به تحقيقي که در گروه اقتصاد مؤسسه در زمينه واژه جهاد در قرآن و روايات صورت گرفت، به‌نظر مي‌رسد که استفاده از واژه جهاد در گفتمان قرآني و روايي يک نوع فرهنگ‌سازي خاص مي باشد، بر خلاف فرهنگ‌سازي اقتصاد متعارف که در همه جنبه‌هاي زندگي انسان به‌دنبال حداکثر کردن منافع خود است.

    دکتر توکلي ادامه داد: در ادبيات قرآني اتفاقا برعکس است، درواقع مي‌خواهد اقتصاد را هم تحت تأثير يک نوع فرهنگي که اسمش را مي‌توان فرهنگ جهادي گذاشت، قرار داد. روايات مشهور از رسول اکرم(ص) که مي‌فرمايد "الکادّ علي عياله کالمجاهد في سبيل‌الله" اشاره به اين نکته دارد که وقتي شما در فضاي کار هم بودي، مي‌تواني جهاد در راه خدا انجام دهي، وقتي در روايات و آيات عناصر اساسي جهاد اقتصادي را نگاه مي‌کنيم، مي‌بينيم که چند نکته اساسي در جهاد اقتصادي هست که مهم‌ترين بحث‌اش به نيت برمي‌گردد.
    ارزش‌مداري در فعاليت اقتصادي، از محورهاي اساسي اقتصاد اسلامي است
    عضو هيئت علمي مؤسسه آموزشي وپژوهشي امام خميني (ره) با بيان اينکه در انديشه اسلامي انجام فعاليت اقتصادي وقتي ارزش‌مند مي‌شود که در راستاي مسير واقعي تکامل انسان که همان قرب الهي است قرار ‌گيرد، تأکيد کرد: در واقع يکي از محورهاي اساسي که مقام معظم رهبري هم خيلي روي آن تأکيد کرده‌اند، بحث ارزش‌مداري در فعاليت اقتصادي است.
    دکتر توکلي بحث فعال بودن و هوشمندي را بُعد دوم جهاد اقتصادي دانست و گفت: اگر ما سيره معصومين را نگاه کنيم در موارد زيادي نقل شده است که ايشان حتي در گرماي طاقت‌فرساي مدينه مي‌رفتند در مزارع کار مي‌کردند و گاهي اوقات صحابه و بعضي دشمنان معصومين به ايشان انتقاد مي کردند که شما چرا اينقدر دنيا طلب هستيد؟ و جوابي که به آنها داده مي‌شد، اين است که" ما دوست داريم که خدا ما را در راه تلاش براي کسب روزي حلال ببيند".
    استاد گروه اقتصاد مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) افزود: تنبلي و خمودگي مخالف صفت جهادگر در راه خدا است، دين مي‌گويد که شما بايد در قسمت توليد نهايت تلاش و فعاليت را داشته باشيد و توليدتان بايد هوشمند باشد، يعني اين‌که شما اگر به فرض داريد کاري را انجام مي دهيد، اگر کار خوب انجام ندهيد باعث سرشکستگي جامعه شما مي‌شود.
    مدير مسئول نشريه معرفت اقتصادي موسسه آموزشي پژوهشي امام خميني (ره) با بيان اينکه يک فرهنگ ارزش مداري و خدايي و معنوي در اقتصاد اسلامي نهفته است، يادآور شد: من به‌عنوان مصرف‌کننده اگر ببينم با مصرف کالاي خارجي مملکتم تضعيف مي‌شود، مصرف کالاي خارجي را محدود مي‌کنم، برعکس اگر ببينم که با مصرف کالاي داخلي کشور تقويت مي‌شود، رو به مصرف داخلي مي آورم.
    تفاوت اقتصاد اسلامي با اقتصاد متعارف
    دکتر توکلي در مقايسه اقتصاد اسلامي با اقتصاد متعارف، اظهار داشت: در اقتصاد متعارف شما نهايت تلاش‌تان را مي کنيد که منافع‌تان را تامين کنيد، پولي کسب کنيد که مصرف کنيد، حداکثر توليد براي کسب پول و حداکثر مصرف براي اشباع اميال و غرايز است، اما در اقتصاد اسلامي مي‌گويد که در توليد نهايت تلاش را انجام بده، کار نافع و توليد نافع داشته باش تا بتواني زندگي خود و خانواده‌ات را از راه حلال تأمين کني و بتواني با مازاد آن از ديگران دستگيري کني.
    نهايت تلاش در توليد، قناعت در مصرف و انفاق، اصول اقتصاد اسلامي است
    عضو هيئت علمي مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره) با اشاره به اين که الگوي اقتصاد اسلامي بر سه ارزش و محور اصلي استوار است، اظهار داشت: اقتصاد اسلامي را مي‌توان با الگوگيري از زندگي حضرت علي (ع) معرفي کرد. حضرت در بخش توليد، نهايت تلاش در توليد نافع را مطرح مي کند، در بخش مصرف، قناعت و صرفه جويي را الگو قرار مي دهد و در نهايت يک ارزش سومي به عنوان انفاق در بخش توزيع بيان مي‌دارند، به عبارت ديگر در نظام ارزشي اقتصاد اسلامي اين الگو مطرح مي شود که فرد با نهايت توان کار کند، با قناعت مصرف کند تا مازادي داشته باشد که بتواند، انفاق کند و دست ديگران را بگيرد.
    وي افزود: شايد بتوان گفت که در اقتصاد اسلامي دستگاه ارزشي به‌عنوان جهاد اقتصادي مطرح است. در نظام سرمايه‌داري فرد از همه امکانات استفاده مي‌کند که بتواند سودي کسب کرده و منافع خود را تأمين کند. اما در دستگاه ارزشي جهاد اقتصادي با آن بار ارزشي جهاد، با مؤلفه‌هاي ارزش‌مداري، هوشمندانه بودن و فعال بودن، افق جديدي در فعاليت اقتصادي باز مي‌شود.
    استاد گروه اقتصاد مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) با اشاره به گفته يکي از متفکران غربي که مي گويد "ما منابع را از يک گوشه زمين بيرون مي‌کشيم و پس از مصرف،‌ زباله هاي آن را در يک گوشه ديگر زمين انبار مي‌کنيم، در واقع فقط زباله درست مي‌کنيم"،‌ گفت: در مقابل اين فرهنگ غربي به نظر مي‌رسد که مقام معظم رهبري در اين گفتمان سازي جهاد اقتصادي، به دنبال ايجاد يک رويه زندگي يا سبک زندگي، زيست مسلمانانه است.

     

    لینک ثابت خبر: qabas.iki.ac.ir/node/3820

    آخرین اخبار

    موسسه امام خمینی

    «این مؤسسه‏ خوب، جامع و کامل می‌‏تواند از لحاظ تلاش پیگیر، خستگی‏‌ناپذیر، خالصانه و عالمانه الگویی برای حوزه باشد.»  مقام معظم رهبری در دیدار رئیس و اعضای هیئت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره... ادامه

    سند چشم انداز

    چشم‌انداز مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(ره) با اميد به فضل الهي و عنايات ويژه حضرت ولي عصر(عج) و در پرتو کوشش عالمانه و تلاش متعهدانه همه ارکان و اعضا و پارسايي و پاکي مديران، استادان، محققان، دانش‌پژوهان و... ادامه